Οι Ευαγγελικοί του ΕΑΜ

Το πάρκο του Συνοικισμού Ευαγγελικών Κατερίνης, πριν το πόλεμο.

Η μαζική συμμετοχή του Ορθόδοξου λαϊκού κλήρου στην εθνική αντίσταση στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, είναι λίγο πολύ γνωστή. Σύμφωνα με το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ: «στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα συμμετείχε και αγωνίστηκε και ο ελληνικός ορθόδοξος κλήρος. Ιδιαίτερα η συμμετοχή του κατώτερου κλήρου υπήρξε σχεδόν καθολική.»¹ Από την άλλη, μια σχετικά άγνωστη σελίδα στην ιστορία της αντίστασης, είναι οι περιπτώσεις των Ευαγγελικών² (Διαμαρτυρόμενων) χριστιανών, που συμμετείχαν στο ΕΑΜ.

Παραθέτουμε ένα σχετικό απόσπασμα από άρθρο για τα 90 χρόνια παρουσίας της προσφυγικής³ Ευαγγελικής Κοινότητας Κατερίνης, του φιλόλογου Πάρι Παπαγεωργίου, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Αστήρ της Ανατολής» (τεύχος Ιανουαρίου 2014). Οι υπογραμμίσεις και οι υποσημειώσεις είναι δικές μας:

Οι πρόσφυγες του Συνοικισμού μόλις είχαν αρχίσει να συνέρχονται από την εμπειρία της μικρασιατικής καταστροφής, όταν τον Οκτώβριο του 1940 ξέσπασε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Κατά τα χρόνια της γερμανικής κατοχής που επακολούθησαν, δοκιμάστηκαν για μια φορά ακόμη με φτώχεια, πείνα, τρόμο και ανασφάλεια και οι δοκιμασίες αυτές υπήρξαν για πολλούς μοιραίες και ανυπέρβλητες. Στο συνοικισμό σύμφωνα με μαρτυρία παλαιοτέρων δεν υπήρχαν γερμανόφιλοι. Αντιθέτως, καθώς ο Συνοικισμός βρισκόταν στο δυτικό άκρο της πόλης που οδηγούσε προς τα Πιέρια, εδώ κρύβονταν Άγγλοι και μέσω του Συνοικισμού γινόταν η επικοινωνία με τους αντάρτες, γεγονός για το οποίο είχε προγραφεί ο Συνοικισμός από τους Γερμανούς για να καταστραφεί.

Κάποιοι κάτοικοι του Συνοικισμού επέδειξαν αντιστασιακή δράση είτε εντασσόμενοι στο ΕΑΜ, όπως ο Σάββας Κανταρτζής, ο οποίος υπήρξε δραστήριο μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Αγροτικού Κόμματος της Ελλάδος⁴, που κατευθύνονταν από το ΕΑΜ και υπεύθυνος «Τύπου και Διαφώτισης» Μακεδονίας-Θράκης, ή στελεχώνοντας τις τάξεις του ΕΛΑΣ. Ο όγδοος τόμος των Απομνημονευμάτων του Κανταρτζή είναι αφιερωμένος στην εξιστόρηση της δύσκολης αυτής περιόδου. Ανάμεσα στα διάφορα τραγικά συμβάντα της κατοχής, που αφορούν συγκεκριμένα ανθρώπους του Συνοικισμού Ευαγγελικών, αναφέρουμε τη σύλληψη και εκτέλεση του πρώην δημάρχου Αιμιλίου Ξανθόπουλου από τους Γερμανούς κατακτητές στις 23 Φεβρουαρίου του 1943 μαζί με άλλους τριάντα επτά πολίτες στον Σιδηροδρομικό Σταθμό της Κατερίνης ως αντίποινα για την ανατίναξη από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ του μεταλλείου χρωμίου του Άη-Δημήτρη.

Οι Γερμανοί βλέποντας τη δράση του ΕΛΑΣ να επεκτείνεται σχεδίαζαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Όλυμπο και τα Πιέρια, ενώ σκόπευαν να εξαρθρώσουν την οργάνωση του ΕΑΜ μέσα στην Κατερίνη, που την θεωρούσαν κέντρο για στρατολόγηση ανταρτών. Στο πλαίσιο αυτό ο Κανταρτζής αναφέρει και το περιστατικό της σύλληψής του στις αρχές του Μαΐου του 1943 μαζί με 104 άλλους υπόπτους ή συγγενείς υπόπτων από την Κατερίνη, που οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στους συλληφθέντες αναφέρονται πάρα πολλοί που προέρχονταν από τον Συνοικισμό Ευαγγελικών, και μάλιστα ο ίδιος ο ποιμένας αιδ. Σταύρος Λαζαρίδης και ο προεστώς Χαράλαμπος Σιδηρόπουλος. Ενώ αρχικά είχε αποφασισθεί οι κρατούμενοι από την Κατερίνη να εκτελεσθούν σε αντίποινα για εκτελέσεις Γερμανών στρατιωτικών, τελικά μετά από ανακρίσεις αφέθηκαν ελεύθεροι στις αρχές Ιουλίου του ίδιου έτους. […] Τον επόμενο Νοέμβριο σε ακόμη μια εκτέλεση είκοσι δύο πολιτών στο αεροδρόμιο της Ανδρομάχης έξω από την Κατερίνη, μόνο από τον Συνοικισμό Ευαγγελικών συμπεριλήφθηκαν τέσσερις: ο Πολύδωρας Σιδηρόπουλος, ο Νίκος Θεοδωρίδης, ο Θεόδωρος Καμπουρίδης και ο Χαράλαμπος Παντ. Σιδηρόπουλος.

[…] Υπήρξαν όμως και μέλη της Ευαγγελικής Κοινότητας που (σ.σ. μεταπολεμικά) εξορίστηκαν εξαιτίας της συνεργασίας τους επί κατοχής με το ΕΑΜ και άλλοι που εκτελέστηκαν ή φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν ως πολιτικοί κρατούμενοι για πολλά χρόνια εξαιτίας της δράσης τους υπέρ του «Δημοκρατικού Στρατού». Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο καπετάν Σιδέρης.

1. Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (1918-1949), Σύγχρονη Εποχή, σελ. 433.
2. Οι Έλληνες Ευαγγελικοί, είναι μια μικρή κοινότητα διαμαρτυρόμενων χριστιανών που, στην Ελλάδα, έχει παρουσία από το 1858 και αριθμεί μερικές χιλιάδες πιστούς.
3. Η Ελληνική Ευαγγελική κοινότητα είχε σημαντική παρουσία στην Μικρά Ασία. Το 1922, μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την εκδίωξη των Ελληνικών πληθυσμών, οι Ευαγγελικοί πρόσφυγες είτε εντάχθηκαν στις ήδη υπάρχουσες Ευαγγελικές εκκλησίες της Ελλάδας, είτε δημιούργησαν καινούριες στους τόπους όπου εγκαταστάθηκαν. Η μεγαλύτερη από τις εκκλησίες που δημιουργήθηκαν ήταν στην Κατερίνη, όπου ιδρύθηκε ο προσφυγικός «Συνοικισμός Ευαγγελικών».
4. Από το ίδιο άρθρο του Πάρι Παπαγεωργίου: «Ο Σάββας Κανταρτζής, γεννημένος το 1900 στα Κοτύωρα του Πόντου, είχε ενταχθεί από το 1929 στο Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος (Α.Κ.Ε.), και υπήρξε υποψήφιος βουλευτής του κόμματος αυτού κατά τις εκλογές του 1932.»

Ο αγώνας του λαϊκού κλήρου, στις γραμμές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Άγαλμα του ΕΑΜίτη Μητροπολίτη Ιωακείμ, στην κεντρική πλατεία της Κοζάνης.

Ο συνδυασμός της χριστιανικής πίστης με τον αγώνα για την λευτεριά και την κοινωνική δικαιοσύνη, είναι βαθιά ριζωμένος στην ιστορία αυτού του τόπου.

Σύμφωνα με τον πρώτο τόμο του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ (1918-1949): «στις γραμμές του ΕΑΜ συγκεντρώθηκαν η εργατική τάξη, η αγροτιά, η διανόηση, οι επαγγελματίες και οι βιοτέχνες, η μικρή και σ’ ένα βαθμό η μεσαία αστική τάξη, ένα σημαντικό μέρος του κλήρου, κυρίως η πλειοψηφία του λαϊκού κλήρου.« (σελ. 391). Ενώ συμπληρώνει: «Στον εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα συμμετείχε και αγωνίστηκε και ο ελληνικός ορθόδοξος κλήρος. Ιδιαίτερα η συμμετοχή του κατώτερου κλήρου υπήρξε σχεδόν καθολική, σε αντίθεση προς το μεγαλύτερο μέρος του ανώτερου κλήρου, που έμεινε ασυγκίνητο από το δράμα του λαού, και έσπερνε το διχασμό και ένα μέρος βοηθούσε τον εχθρό. Από τους ανώτερους κληρικούς ξεχωρίζουν, για τις υπηρεσίες που έχουν προσφέρει στον αγώνα, ο μητροπολίτης Ιωακείμ Κοζάνης και ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος.« (σελ. 433).

Στην απόφαση της δεύτερης ολομέλειας της Παγκληρικής Ένωσης Ελλάδας (η οποία υπήρξε το ανώτερο καθοδηγητικό όργανο των συλλόγων κληρικών της Ορθόδοξης εκκλησίας), τονίζεται: «Ο κλήρος θεωρεί τον εθνικό αγώνα του Λαού σαν δικό του αγώνα, γιατί γίνεται ενάντια στον αντίχριστο φασισμό. Για την καλύτερη συμβολή του κλήρου στον αγώνα επιβάλλεται η σύντομη και σφιχτή οργάνωση του κλήρου της Ελλάδος στους συλλόγους κληρικών και στην Παγκληρική. Επιβάλλεται μορφωμένοι ιδία κληρικοί να πλαισιώσουν τον Λαϊκό Στρατό του ΕΛΑΣ, για να καθαγιάσουν και δώσουν τον πνευματικό μαχητικό χαρακτήρα στον αντιφασιστικό αγώνα του Λαού. Η συνεργασία του οργανωμένου κλήρου με όλες τις αδελφές απελευθερωτικές οργανώσεις πρέπει να είναι στενή και αποδοτική για τον αγώνα… «

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Ριζοσπάστη (26.04.1998):

«Πρώτοι βγήκαν στον αγώνα κληρικοί της Ρούμελης, ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Αρη Βελουχιώτη, ο οποίος, εκτός των άλλων πολλών ικανοτήτων, είχε και το χάρισμα να επικοινωνεί και να πείθει τους ιερωμένους για το δίκιο του αγώνα. Ανάμεσα σ’ αυτούς τους πρώτους, οι παπάδες Κώστας Τζεβελέκης (Παπακουμπούρας) από την Κολοκυθιά, Νίκος Αυγερόπουλος από την Ανατολή, Λάιος Δροσογιάννης από τη Δάφνη, Παπαριστείδης από τη Στρώμη, Δημήτρης Χολέβας (Παπαφλέσσας) από την Τσιούκα, ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Δημάκης (Ανυπόμονος). Κι ύστερα πολλές εκατοντάδες άλλοι κληρικοί στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία, στην Ηπειρο, στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη, σ’ όλη την κατεχόμενη Ελλάδα, γυρίζουν πόλεις και χωριά εμψυχώνοντας το λαό, πολεμώντας στα βουνά.

Και πάρα πολλοί δίνουν και τη ζωή τους. Σε σχέση με το συνολικό αριθμό των κληρικών ο φόρος αίματος είναι υπερβολικός. Πάνω από 140 αρχιμανδρίτες, παπάδες, διάκονοι, ηγούμενοι, καλόγεροι, καλόγριες, σκοτώθηκαν από τους κατακτητές. Το πρώτο θύμα, ήδη από τις 4 Ιούνη 1941, ο αρχιμανδρίτης Φώτιος Θεοδοσάκης από το Σκαλάνι Ηρακλείου Κρήτης. Ηρωικός ο θάνατος του αρχιμανδρίτη Κοζάνης Ιωακείμ Λιούλια, που βασανίστηκε άγρια πριν εκτελεστεί στις 6 Ιούνη 1943. Ηρωικός και περήφανος ο θάνατος και του παπά Δημήτρη Κουτσούμπα, ΕΑΜίτη και καθοδηγητή της οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη» στο Δομοκό, που συνελήφθη μετά από προδοσία την ώρα της λειτουργίας μαζί με το γιο του Κώστα, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, τον Απρίλη του 1944 στο Χρισσό της Αμφισσας. Οι εκτελέσεις συνεχίστηκαν μέχρι λίγο πριν την απελευθέρωση και τα τελευταία θύματα ήσαν οι παπάδες Δημήτριος Τομαράς από τον Χορτιάτη, Χρήστος Παπαδόπουλος από την Καβάλα και Χρήστος Σιάνος από τη Φλώρινα. Αλλά και μετά την απελευθέρωση, στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου πολλοί κληρικοί δολοφονήθηκαν και εκτελέστηκαν από τους συμμορίτες – ταγματασφαλίτες και το μετεμφυλιακό τρομοκρατικό κράτος.«

Αυτά λοιπόν, ας τα θυμούνται κάποιοι σημερινοί υπερεπαναστάτες που σπεύδουν να ειρωνευτούν, την πίστη των χριστιανών κομμουνιστών.