Λιάνα Κανέλλη: «ή Χριστός ή Μαρξ (;)»

Η Λιάνα Κανέλλη, στην εκπομπή της «Μπήκαν Στην Πόλη Οι Οχτροί», στον Real FM (2/5/2014), έδωσε μια εξαιρετική απάντηση στο δίλημμα που τίθεται από διάφορους: «ή Χριστός ή Μαρξ». 

Μαρξισμός και Χριστιανισμός

Το «Μαρξισμός. Για πάντα νέος»¹ του Νέστωρ Κόαν, είναι ένα αρκετά ευκολοδιάβαστο βιβλίο, που μέσα από σύντομα κείμενα και σκίτσα, κάνει μια γενική εισαγωγή στον μαρξισμό.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, είναι ερευνητής και υφηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες (UBA) και στο ΛαΙκό Πανεπιστήμιο Μητέρες της Πλατείας του Μαπ (UPMPM). Έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με τον μαρξισμό, που κυκλοφορούν σε Αργεντινή, Κούβα, Μεξικό, Βραζιλία, Ισπανία κ.α.. Έχει επίσης προλογίσει βιβλία των Αντόλφο Σάντσες Βάσκες, Αρμάντο Αρτ Ντάβαλος, Κάρλος Ταμπλάδα, Καρλ Μαρξ, Ρόζας Λούξεμπουργκ, Γκεόργκ Λούκατς, Αντόνιο Γκράμσι κ.ά.

Το συγκεκριμένο βιβλίο, αφιερώνει μερικά κείμενα στην σχέση του μαρξισμού με την θρησκευτική πίστη και τον χριστιανισμό, τα οποία θεωρήσαμε ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έστω κι αν κάποιος δεν συμφωνεί σε όλα μαζί τους. Παρακάτω, σας παραθέτουμε μερικά σχετικά αποσπάσματα:

Θρησκεία = Όπιο του Λαού; (σελ. 20)

Στα νεανικά του χρόνια, ο Μαρξ αναλύει κριτικά τη θεολογία της εποχής του. Στη Γερμανία, οι επίσημες προτεσταντικές αρχές (κατά κύριο λόγο λουθηρανικές) στηρίζουν την άρχουσα τάξη, όπως ακριβώς γίνεται και στην Ολλανδία, την Ελβετία και την Αγγλία. Αν και πολιτιστικά αντίπαλος της Μεταρρύθμισης, ο Καθολικισμός επιτελεί ανάλογη λειτουργία στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία. Τα ίδια σχεδόν μ’ αυτά που συμβαίνουν σήμερα σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Γι’ αυτό ο Μαρξ κριτικάρει αυστηρά όσους επιδιώκουν να διδάξουν στους εργάτες την υποταγή, την υπομονή και την πραότητα. Αντιτίθεται σε όσους λένε στον λαό να στρέφει και «την άλλη παρεία» και διακηρύσσει, αντίθετα, την αξιοπρέπεια και την πάλη.

Ωστόσο η οπτική του Μαρξ στην Εισαγωγή του 1843 -επηρεασμένη από τον Φόιερμπαχ- είναι πολύ πιο σύνθετη από τον απλοϊκό φιλελεύθερο αντικληρικαλισμό. Τόσο οι δογματικές, μηχανιστικές και χυδαίες όψεις του μαρξισμού, όσο και η συντηρητική θρησκευτική σκέψη, έχουν χρησιμοποιήσει κατά καιρούς, αποσπασματικά και παραμορφωτικά, την έκφραση «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» για να εξυπηρετήσουν πολλούς και διάφορους σκοπούς, από το να μετατρέψουν τον Μαρξ σ’ έναν χυδαίο «παπαδοφάγο» ή φιλελεύθερο πεφωτισμένο αστό, όπως εκείνοι της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Όλοι ξεχνάνε ότι η σκοπιά του είναι ουμανιστική. Υπό την ίδια οπτική, ο Ένγκελς δημοσιεύει στα Γαλλογερμανικά Χρονικά, μια κριτική του βιβλίου Παρελθόν και παρόν (1843) του Τόμας Καρλάιλ (1795-1881). Εκεί γράφει: «Το πρόβλημα ήταν πάντα η φύση του Θεού. Και η γερμανική φιλοσοφία έλυσε το πρόβλημα δηλώνοντας ότι ο Θεός είναι ο άνθρωπος.»

Θεολογία και Επανάσταση; (σελ. 21)

Αν κάποιος πιστεύει στον Θεό… μπορεί να δηλώνει μαρξιστής; Αυτό το παμπάλαιο και υπερώριμο θέμα έχει οριστικά απαντηθεί. Ο μαρξισμός είναι φιλοσοφία της πράξης και μια αντίληψη για τον κόσμο, που τοποθετεί στο κέντρο της το πολιτικό πρόβλημα της επανάστασης και του μετασχηματισμού της κοινωνίας, όχι το μεταφυσικό πρόβλημα του αν υπάρχει Θεός ή όχι. Επαναστάτης είναι αυτός που παλεύει καθημερινά για επανάσταση, είτε πιστεύει είτε δεν πιστεύει στο Θεό. Μακριά από οποιαδήποτε μεταφυσική, ο μαρξισμός βοηθάει τον άνθρωπο να βρει το νόημα της ζωής σ’ αυτή τη συλλογική μάχη κατά της εκμετάλλευσης και της μονόπλευρης κυριαρχίας.

Κατά τον 20ό και τον 21ο αιώνα, σημαντικοί τομείς της θρησκείας, χωρίς να αποκηρύσσουν την πίστη τους, απορρίπτουν τις αξίες της υποταγής και της παθητικότητας. Έχοντας έρθει σε επαφή με τις λαϊκές εξεγέρσεις και τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις, αυτοί οι κύκλοι των πιστών -εμπνευσμένοι από τη θεολογία της απελευθέρωσης- παίρνουν στα σοβαρά το προφητικό μήνυμα ότι «είμαστε ίσοι μπροστά στον Θεό». Αντί να κηρύσσουν την πραότητα, κηρύσσουν την επανάσταση κατά του ψευτοθεού του χρήματος, κατά των ψευδοπροφητών της αγοράς, όσων προσκυνούν το χρυσό μοσχάρι, όσων σκύβουν ευλαβικά το κεφάλι μπροστά στους πίνακες του χρηματιστηρίου και στις θεότητες των πιστωτικών καρτών, όσων απαιτούν εργατικές θυσίες μπροστά στον αδηφάγο και απάνθρωπο βωμό του κεφαλαίου.

Ο Ένγκελς, ο Μύνστερ και ο Επαναστατικός Χριστιανισμός (σελ. 67)

Το καλοκαίρι του 1850, ο Φρίντριχ Ένγκελς γράφει στο Λονδίνο τον Πόλεμο των χωρικών στη Γερμανία². Όπως ο ίδιος σημειώνει σχετικά το 1870, γράφει «υπό την άμεση εντύπωση της αντεπανάστασης» και της ήττας του 1848. Εκεί αναλύει τους πολέμους που εξελίχθηκαν ανάμεσα στο 1524 και το 1526, όπου οι αγρότες και οι πληβείοι εξεγείρονται κατά των κυρίων τους. Ο Ένγκελς ξεχωρίζει ιδιαίτερα τον ρόλο του Τόμας Μύνστερ, αιρετικού ηγέτη, ο οποίος ευαγγελίζεται έναν επαναστατικό κομμουνισμό ανάμικτο με τον χριστιανισμό.

Ο Ένγκελς διαφοροποιεί τον αστικό χριστιανισμό -στον οποίο εντάσσει και τον Μαρτίνο Λούθηρο (1483-1546)- από τον επαναστατικό χριστιανισμό, επικεφαλής του οποίου είναι ο Μύνστερ. Εντοπίζει τα παράλληλα στοιχεία ανάμεσα στους επαναστάτες χριστιανούς και στους κομμουνιστές. Αυτή η ίδια σύγκριση εμφανίζεται σε πολλά γραπτά του Ένγκελς, όπως στον πρόλογο του για το βιβλίο Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία, του 1895. Ανάμεσα στους άλλους μαρξιστές στοχαστές, το ίδιο κάνει και η Ρόζα Λούξεμπουργκ (1871-1919), εβραιοπωλωνή ηγέτιδα των Σπαρτακιστών, η οποία ιδρύει το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η Ρόζα αναφέρει αυτή τη σύγκριση στο άρθρο της «Ο σοσιαλισμός και οι εκκλησίες» (1905).

Μαρξισμός και Θεολογία της Απελευθέρωσης (σελ. 68)

Συνήθως αποδίδεται στον μαρξισμό η απόλυτη αντίθεση προς οποιαδήποτε θρησκευτική επιλογή. Σ’ αυτό συμβάλλουν ο συντηρητισμός του Βατικανού και άλλων εκκλησιών. Ωστόσο, από την κουβανική επανάσταση του 1959 -με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα- μέχρι σήμερα, στη Λατινική Αμερική διαμορφώνεται ένα σημαντικό ρεύμα χριστιανών επαναστατών και σοσιαλιστών, εμβληματική μορφή του οποίου αποτελεί ο κολομβιανός ιερέας Καμίλο Τόρες Ρεστρέπο (1919-1966). Ιερέας και κοινωνιολόγος, ο Καμίλο πεθαίνει μαχόμενος ως αντάρτης του εθνικοαπελευθερωτικού στρατού (ELN), με προσανατολισμό μαρξιστικό και τσεγκεβαρικό.

Ο Γκουστάβο Γκουτιέρες (1928), περουβιανός Ιησουίτης, δημοσιεύει το 1974 ένα βασικό βιβλίο: Θεολογία της απελευθέρωσης. Προοπτικές³. Το 1969 είχε ήδη εκδώσει δικά του κείμενα με τον Ρούμπεμ Άλβες. Άλλοι θεωρητικοί αυτού του ρεύματος, το οποίο συγχωνεύει τον μαρξισμό και τον χριστιανισμό, είναι ο Χούγκο Άσμαν, ο Λεονάρντο υ Γκλοντόβις Μποφ, ο Φρέι Μπέτο, ο Γιον Σομπρίνο, ο Ενρίκε Ντουσέλ, ο Φραντς Γ. Χινκελάμερτ, ο Πάμπλο Ρίτσαρντ, κ.α.

1. Νέστωρ Κόαν, Μαρξισμός. Για πάντα νέος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 2011. Δείτε εδώ.
2. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από την Σύγχρονη Εποχή. Δείτε εδώ.
3. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον Άρτο Ζωής. Δείτε εδώ.