Φιντέλ Κάστρο: κοινά σημεία επαφής του χριστιανισμού με το σοσιαλισμό και τη λαϊκή εξουσία

Από την πιο πρόσφατη (17/2/2014) συνάντηση του Φιντέλ Κάστρο με τον Φράι Μπέττο.

Φράι Μπέττο: Το θεό που αρνείστε εσείς οι μαρξιστές-λενινιστές, τον αρνούμαι και εγώ: το θεό του κεφαλαίου, το θεό της εκμετάλλευσης, το θεό στο όνομα του οποίου έγινε ο ιεραποστολικός εκχριστιανισμός από την Ισπανία και την Πορτογαλία στη Λατινική Αμερική, με τη γενοκτονία των ιθαγενών, το θεό που δικαιολόγησε και καθαγίασε τους δεσμούς της Εκκλησίας με το αστικό Κράτος. Το θεό που σήμερα νομιμοποιεί στρατιωτικές δικτατορίες σαν του Πινοτσέτ. Αυτόν το θεό που εσείς αρνείστε, αυτόν τον θεό που ο Μαρξ στην εποχή του κατάγγειλε, τον αρνούμαστε και εμείς. Δεν είναι αυτός ο Θεός της Βίβλου, δεν είναι ο Θεός Ιησούς.

Τα βιβλικά κριτήρια για το ποιος πραγματικά εκπληρώνει τη θέληση του Θεού βρίσκονται στο κεφάλαιο 25 του κατά Ματθαίο: ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψασα, καὶ ἐποτίσατέ μοι. Σήμερα μπορούμε να προσθέσουμε: Δεν είχα εκπαίδευση, και μου έφτιαξες σχολεία. Ήμουν άρρωστος, και μου έδωσες υγεία. Δεν είχα κατοικία, και μου έδωσες σπίτι. Και ο Ιησούς συμπεραίνει: ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοὶ ἐποιήσατε.

Μόλις ήρθα από μια συγκέντρωση με μια ομάδα Κουβανών χριστιανών φοιτητών. Κάποια στιγμή μου ζήτησαν να τους πω λίγα λόγια και ένας με ρώτησε πώς ένιωθα σαν χριστιανός μέσα σε μια κοινωνία όπου πολλοί είναι άθεοι. Τους είπα λοιπόν: Κοίτα, για μένα το πρόβλημα του αθεϊσμού δεν έχει σχέση με το μαρξισμό, είναι ζήτημα των χριστιανών. Ο αθεϊσμός υπάρχει, γιατί εμείς οι χριστιανοί ιστορικά δεν σταθήκαμε ικανοί να δώσουμε μια λογική μαρτυρία για την πίστη μας. Από κει, λοιπόν, ξεκινάει το πράγμα. Αναλύοντας την αναστροφή που έκανε η θρησκεία για να δικαιολογήσει την εκμετάλλευση της Γης στο όνομα μιας ανταμοιβής στον Ουρανό, εκεί αρχίζουν οι βάσεις που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για τον αθεϊσμό.

Ήθελα να πω ότι, από την άποψη του Ευαγγελίου, η σοσιαλιστική κοινωνία που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη ζωή του λαού, πραγματοποιεί ασυνείδητα αυτό που εμείς, οι άνθρωποι της πίστης, ονομάζουμε προγράμματα του Θεού στην ιστορία. 

Φιντέλ Κάστρο: Μερικά πράγματα που μου λες έχουν πολύ ενδιαφέρον. Και εγώ στις συζητήσεις μου με τους Βορειοαμερικάνους επισκόπους —που προκάλεσαν αυτή την ανταλλαγή απόψεων ανάμεσά μας— ξεκινούσα ακριβώς από τα κοινά αυτά σημεία στη διδασκαλία του χριστιανισμού, και που και σε εμάς τους ίδιους δίδασκαν όταν ήμασταν παιδιά και έφηβοι. Για παράδειγμα, η Εκκλησία κριτίκαρε την πλεονεξία. Ο σοσιαλισμός, ο μαρξισμός-λενινισμός, στηλιτεύει κι αυτός την πλεονεξία, θα μπορούσαμε σχεδόν να πούμε το ίδιο έντονα. Ο εγωισμός είναι κάτι από αυτά που εμείς κριτικάρουμε περισσότερο, κάτι που και η Εκκλησία κριτικάρει. Η φιλαργυρία είναι άλλη μια κριτική για την οποία έχουμε κοινά σημεία.

Εγώ μάλιστα πρόσθεσα στους επισκόπους, ότι εσείς έχετε ιεραποστόλους που πηγαίνουν στον Αμαζόνιο, για παράδειγμα, για να ζήσουν μαζί με τις κοινότητες των Ινδιάνων, ή που πηγαίνουν να δουλέψουν μαζί με τους λεπρούς. Πηγαίνετε και δουλεύετε με τους αρρώστους σε πολλά μέρη του κόσμου. Και εμείς έχουμε τους διεθνιστές. Δεκάδες χιλιάδες Κουβανοί εκπληρώνουν διεθνιστικές αποστολές. Τους ανέφερα το παράδειγμα των δασκάλων μας που πήγαν στη Νικαράγουα, 2.000 δάσκαλοι, που ζουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες μαζί με τις αγροτικές οικογένειες. Δάσκαλοι και δασκάλες, που είναι το πιο ενδιαφέρον, γιατί σχεδόν το 50% αυτών των δασκάλων που πήγαν στη Νικαράγουα ήταν γυναίκες, πολλές είχαν οικογένεια, παιδιά. Αποχωρίζονταν την οικογένειά τους για δυο χρόνια για να πάνε στα πιο απομακρυσμένα μέρη, στα βουνά και στους αγρούς της Νικαράγουας, να ζήσουν εκεί που ζουν εκείνοι, σ’ ένα ταπεινό καλύβι, να τρέφονται όπως τρέφονται εκείνοι. Και μερικές φορές ξέρω ότι στο ίδιο σπίτι, κατά κανόνα, ζούσαν η οικογένεια, το ζευγάρι, τα παιδιά, ο δάσκαλος ή η δασκάλα και τα ζώα.

[…] Και έχουμε καθηγητές και δασκάλους σε χώρες της Αφρικής, όπως στην Αγκόλα, τη Μοζαμβίκη, την Αιθιοπία, ή της Ασίας, όπως στη Νότια Υεμένη. Έχουμε γύρω στους 1.500 γιατρούς που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα πιο απομακρυσμένα μέρη του κόσμου, στην Ασία, την Αφρική, δεκάδες χιλιάδες συμπατριώτες σε διάφορα διεθνιστικά καθήκοντα.

Θύμισα στους επισκόπους, ότι αν η Εκκλησία έχει τους ιεραποστόλους, εμείς έχουμε τους διεθνιστές. Αν εσείς εκτιμάτε τούτο το πνεύμα αυτοθυσίας και άλλες ηθικές αξίες, αυτές είναι οι αξίες που εμείς εξάρουμε, τιμούμε και προσπαθούμε να προωθήσουμε στη συνείδηση των συμπατριωτών μας.

Τους είπα κάτι ακόμη: Αν η Εκκλησία επρόκειτο να δημιουργήσει ένα Κράτος σύμφωνα με τις αρχές αυτές, θα οργάνωνε ένα Κράτος σαν το δικό μας.

Φράι Μπέττο: Ναι, αλλά ελπίζω πως η Εκκλησία δεν θα έχει ξανά αυτή την πρόθεση, ότι η χριστιανοσύνη «της Δεξιάς» δεν θα είναι η χριστιανοσύνη «της Αριστεράς».

Φιντέλ Κάστρο: Ε, καλά, εγώ βέβαια δεν συμβούλευα τους επισκόπους να οργανώσουν Κράτος. Τους είπα, όμως, ότι αν το οργάνωναν σύμφωνα με τις χριστιανικές αντιλήψεις, θα οργάνωναν ένα κράτος παρόμοιο με το δικό μας.

Τους είπα: Για παράδειγμα, σίγουρα δεν θα επιτρέπατε και θα αποφεύγατε με κάθε τρόπο τα τυχερά παιχνίδια, σ’ ένα Κράτος που θα διέπεται από τις χριστιανικές αρχές. Εμείς εξαλείψαμε το παιχνίδι. Δεν θα επιτρέπατε την ύπαρξη ζητιάνων και εξαθλιωμένων στους δρόμους. Το δικό μας είναι το μοναδικό Κράτος της Λατινικής Αμερικής, όπου δεν υπάρχουν ούτε ζητιάνοι ούτε εξαθλιωμένοι. Δεν θα επιτρέπατε να υπάρχει παιδί εγκαταλελειμμένο. Σ’ αυτή τη χώρα δεν υπάρχει ούτε ένα τέτοιο παιδί. Δεν θα επιτρέπατε παιδί πεινασμένο. Σ’ αυτή τη χώρα δεν υπάρχει πεινασμένο παιδί. Δεν θα αφήνατε γέρο χωρίς βοήθεια, χωρίς περίθαλψη. Σ’ αυτή τη χώρα δεν υπάρχουν ηλικιωμένοι χωρίς βοήθεια, χωρίς περίθαλψη. Δεν θα επιτρέπατε την ιδέα μιας χώρας γεμάτης ανέργους. Σ’ αυτή τη χώρα δεν υπάρχουν άνεργοι. Δεν θα επιτρέπατε τα ναρκωτικά. Στη χώρα μας έχουν εξαλειφθεί. Δεν θα επιτρέπατε την πορνεία, έναν τρομερό θεσμό που υποχρεώνει τη γυναίκα να ζει πουλώντας το κορμί της. Στη χώρα μας η πορνεία έχει εξαλειφθεί, έχουν καταργηθεί οι διακρίσεις, έχουν δημιουργηθεί δυνατότητες δουλειάς για τη γυναίκα, ανθρώπινες συνθήκες, προωθείται κοινωνικά η γυναίκα. Καταπολεμήσαμε τη διαφθορά, την κλοπή, την υπεξαίρεση. Επομένως όλα αυτά τα πράγματα που καταπολεμήσαμε, όλα αυτά τα προβλήματα που λύσαμε, θα ήταν τα ίδια που θα προσπαθούσε να λύσει η Εκκλησία, αν επρόκειτο να οργανώσει ένα πολιτικό κράτος σύμφωνα με τους χριστιανικούς κανόνες.

Το παραπάνω κείμενο, είναι απόσπασμα από τις συνομιλίες του Φιντέλ Κάστρο με τον βραζιλιάνο καθολικό μοναχό και υποστηρικτή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, Φράι Μπέττο, που έγιναν το 1985, όπως περιέχονται στο βιβλίο “Ο Φιδέλ και η Θρησκεία: συνομιλίες με τον Φράι Μπέττο” (εκδόσεις Γνώσεις, 1987, σελ. 279-283).

Ο Φιντέλ Κάστρο για το αν η θρησκεία είναι το «όπιο του λαού».

Φράι Μπέττο: Στο κομμουνιστικό κίνημα υπήρξαν κάποιοι άνθρωποι που χρησιμοποίησαν μια φράση του Μαρξ, η οποία βρίσκεται στο κείμενο «Για την Κριτική της Χεγκελιανής Φιλοσοφίας του Δικαίου», που λέει ότι η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Η φράση αυτή έγινε ολοκληρωτικό, απόλυτο, μεταφυσικό δόγμα, έξω από κάθε διαλεκτική.

Τον Οκτώβριο του 1980, για πρώτη φορά στην ιστορία, ένα επαναστατικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία, το Σαντινιστικό Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης, εξέδωσε ένα ντοκουμέντο πάνω στη θρησκεία, όπου γίνεται κριτική σ’ αυτό, αν το πάρει κανείς σαν απόλυτη αρχή. Λέει, λέξη προς λέξη: «Μερικοί έχουν βεβαιώσει ότι η θρησκεία αποτελεί ένα μηχανισμό αλλοτρίωσης των ανθρώπων, που χρησιμεύει στη δικαιολόγηση της εκμετάλλευσης μιας τάξης από μια άλλη. Η πιστοποίηση αυτή έχει χωρίς αμφιβολία ιστορική αξία, στο βαθμό που σε διάφορες ιστορικές εποχές η θρησκεία χρησίμευσε σαν θεωρητικό στήριγμα της πολιτικής κυριαρχίας. Αξίζει να θυμίσουμε το ρόλο που έπαιξαν οι ιεραπόστολοι στη διαδικασία της κυριαρχίας και της αποικιοκρατίας σε βάρος των ιθαγενών στη χώρα μας. Χωρίς αμφιβολία, εμείς οι Σαντινίστας βεβαιώνουμε, ότι η δική μας πείρα δείχνει, πως όταν οι χριστιανοί, στηριγμένοι στην πίστη τους, μπορέσουν να απαντήσουν στις ανάγκες του λαού και της ιστορίας, οι ίδιες τους οι πεποιθήσεις τούς ωθούν στη συμμετοχή στην Επανάσταση. Η πείρα μας δείχνει, ότι μπορεί κανείς να είναι πιστός και ταυτόχρονα συνεπής επαναστάτης και ότι δεν υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στα δυο».

Κομαντάντε, σας ρωτάω, εσείς πιστεύετε ότι η θρησκεία είναι το όπιο των λαών;

Φιντέλ Κάστρο: Σου εξήγησα αρκετή ώρα χτες, κάτω από ποιες ιστορικές συνθήκες γεννήθηκαν ο σοσιαλισμός, το σοσιαλιστικό κίνημα και οι ιδέες του επαναστατικού σοσιαλισμού, του μαρξισμού-λενινισμού. Πως σ’ εκείνη την ταξική κοινωνία άγριας και απάνθρωπης εκμετάλλευσης αιώνες ολόκληρους, χρησιμοποιήθηκε η Εκκλησία και η θρησκεία σαν όργανο κυριαρχίας, εκμετάλλευσης, καταπίεσης, πώς γεννήθηκαν οι τάσεις και η σκληρή, δικαιολογημένη κριτική απέναντι στην Εκκλησία και μάλιστα στην ίδια τη θρησκεία. Έλα στη θέση ενός επαναστάτη που συνειδητοποιεί τον κόσμο αυτό και θέλει να τον αλλάξει. Φαντάσου, από την άλλη μεριά, τους θεσμούς, τους γαιοκτήμονες, τους ευγενείς, τους αστούς, τους πλούσιους, τους μεγαλέμπορους, την ίδια την Εκκλησία, όλους πρακτικά σε αγαστή συμφωνία για να εμποδίσουν τις κοινωνικές αλλαγές. Ήταν πολύ λογικό, από τη στιγμή μάλιστα που η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε σαν όργανο κυριαρχίας, να έχουν οι επαναστάτες αντικληρική θέση και μάλιστα αντιθρησκευτική. Μπορώ θαυμάσια να καταλάβω τις συνθήκες κάτω από τις οποίες γεννήθηκε αυτή η φράση.

Όταν όμως ο Μαρξ δημιούργησε τη Διεθνή των εργατών, απ’ ό,τι ξέρω μέσα σ’ αυτήν υπήρχαν πολλοί χριστιανοί. Απ’ ό,τι γνωρίζω, στην Παρισινή Κομμούνα, ανάμεσα σ’ αυτούς που πάλεψαν και σκοτώθηκαν, υπήρχαν πολλοί χριστιανοί. Και δεν υπάρχει ούτε μια φράση του Μαρξ που να αποκλείει αυτούς τους χριστιανούς από τη γραμμή ή την ιστορική αποστολή να κάνουν την κοινωνική επανάσταση. Αν προχωρήσουμε λίγο παραπέρα, και θυμηθούμε όλες τις συζητήσεις που έγιναν γύρω από το πρόγραμμα του Μπολσεβίκικου Κόμματος που ίδρυσε ο Λένιν, δεν θα βρεις ούτε μια λέξη που να αποκλείει τους χριστιανούς από το Κόμμα. Μπαίνει το ζήτημα της αποδοχής του Προγράμματος του Κόμματος σαν προϋπόθεση για να γίνει κανείς μέλος.

Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για μια φράση, ή για ένα σύνθημα, ή για μια τοποθέτηση, που έχει ιστορική αξία και είναι απόλυτα σωστή στη συγκεκριμένη στιγμή. Στη σημερινή κατάσταση, μπορεί να υπάρξουν συνθήκες που να είναι έκφραση κάποιας πραγματικότητας. Σε οποιαδήποτε χώρα, όπου η καθολική ιεραρχία ή η ιεραρχία οποιασδήποτε άλλης Εκκλησίας, είναι στενά δεμένη με τον ιμπεριαλισμό, τη νεοαποικιοκρατία, την εκμετάλλευση των λαών και των ανθρώπων, την καταπίεση, δεν θα πρέπει κανείς να παραξενευτεί, αν στη χώρα αυτή επαναλάβει κάποιος ότι η θρησκεία είναι το όπιο του λαού. Το ίδιο καλά καταλαβαίνει κανείς τους Νικαραγουανούς, που λόγω της πείρας τους και της θέσης των Νικαραγουανών ιερωμένων, κατέληξαν στο συμπέρασμα, και κατά τη γνώμη μου έχουν κι αυτοί πολύ δίκιο, ότι με αφετηρία την πίστη τους οι πιστοί μπορούσαν να πάρουν επαναστατικές θέσεις κι ότι δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στην ιδιότητα του πιστού και την ιδιότητα του επαναστάτη. Ωστόσο, απ’ ό,τι καταλαβαίνω, σε καμία περίπτωση βέβαια, η φράση αυτή δεν μπορεί να έχει το χαρακτήρα δόγματος ή απόλυτης αλήθειας. Είναι αλήθεια που πρέπει να προσαρμόζεται στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες. Πιστεύω ότι είναι απόλυτα διαλεκτικό, απόλυτα μαρξιστικό να βγάλουμε αυτό το συμπέρασμα.

Κατά τη γνώμη μου, η θρησκεία μ’ αυτή την έννοια, από πολιτική άποψη, δεν είναι ούτε όπιο ούτε πανάκεια. Μπορεί να είναι όπιο ή πανάκεια, στο βαθμό που χρησιμοποιείται και εφαρμόζεται για να υπερασπίσει τους καταπιεστές και εκμεταλλευτές ή τους καταπιεσμένους, τα θύματα εκμετάλλευσης· εξαρτάται από τον τρόπο που θίγονται τα πολιτικά, κοινωνικά ή υλικά προβλήματα του ανθρώπινου όντος, που ανεξάρτητα από θεολογία και θρησκευτικές πεποιθήσεις γεννιέται και πρέπει να ζήσει σ’ αυτό τον κόσμο.

Από μια αυστηρά πολιτική θέση —και νομίζω πως κάτι ξέρω από πολιτική— πιστεύω ότι μπορεί κανείς να είναι μαρξιστής χωρίς να σταματήσει να είναι χριστιανός και να δουλεύει μαζί με έναν μαρξιστή κομμουνιστή για να μεταβάλει τον κόσμο. Το σημαντικό είναι και στις δυο περιπτώσεις να πρόκειται για ειλικρινείς επαναστάτες, πρόθυμους να εξαλείψουν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και να αγωνιστούν για τη δίκαιη κατανομή του κοινωνικού πλούτου, την ισότητα, την αδελφοσύνη, την αξιοπρέπεια όλων των ανθρώπινων όντων. Να είναι, δηλαδή, φορείς της πιο προωθημένης πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής συνείδησης, αν και στην περίπτωση των χριστιανών η αφετηρία είναι η θρησκευτική αντίληψη.

Το παραπάνω κείμενο, είναι απόσπασμα από τις συνομιλίες του Φιντέλ Κάστρο με τον βραζιλιάνο καθολικό μοναχό και υποστηρικτή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, Φράι Μπέττο, που έγιναν το 1985, όπως περιέχονται στο βιβλίο “Ο Φιδέλ και η Θρησκεία: συνομιλίες με τον Φράι Μπέττο” (εκδόσεις Γνώσεις, 1987).

Νόμος είναι (;) το δίκιο του εργάτη!

Πρόσφατα, στο editorial ενός χριστιανικού (συγκεκριμένα ευαγγελικού) περιοδικού, διαβάσαμε μια περίεργη εξίσωση: «Εάν η Μανωλάδα κατέληξε να συμβολίζει την μαύρη εργασία κι εκμετάλλευση του εργαζόμενου από τον εργοδότη σε καθεστώς δουλείας, το σύνθημα «Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη» δηλώνει την διαμετρικώς αντίθετη θέση στη διαλεκτική αυτής της προβληματικής σχέσης (σ.σ. εργοδότη και εργαζόμενου). Το αποτέλεσμα της διαμάχης το καταγράφει η ιστορία. Μια ιστορία γεμάτη από αδικία και αίμα, εκμετάλλευση και εκδίκηση, μίσος και αμφισβήτηση.»

Η παραπάνω διατύπωση, μοιραία μας έφερε στο νου αυτά που έγραφε η ηλεκτρονική σελίδα της Χρυσής Αυγής προ μηνών: «Το μαρξιστικό ιδεολόγημα της “πάλης των τάξεων”, που υιοθετήθηκε με ανακούφιση από την εξίσου υλιστική δεξιά, εφηύρε τον “ταξικό εχθρό”. Εργαζόμενοι και εργοδότες, αντί να συνεργάζονται ως απαραίτητα μέλη του ίδιου επιχειρηματικού οργανισμού για την ευημερία του και -κατ’ επέκτασιν- την ευημερία των ιδίων και του εθνικού συνόλου, έλαβαν θέσεις αντιπάλων, με τις “ευλογίες” των ανάξιων κυβερνήσεων.»

Δεν επιχειρούμε να ταυτίσουμε τους ευαγγελικούς χριστιανούς με τους ναζιστές. Αν επιχειρούσαμε κάτι τέτοιο θα ήμασταν το λιγότερο, ανιστόρητοι. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κυριαρχίας στη Γερμανία, άνθρωποι όπως ο λουθηρανός ποιμένας Ντίτριχ Μπόνχεφερ (ο οποίος εκτελέστηκε από τους ναζί) συγκρότησαν μια ευαγγελική εκκλησία που αντιστάθηκε σθεναρά στο ναζισμό.

Το ζήτημα είναι όμως, πως η πρεμούρα να μοιραστούν οι ευθύνες για όλα τα κακά, την κρίση κλπ εξίσου στους εκμεταλλευτές και στους εκμεταλλευόμενους, στους θύτες και στα θύματα, είναι κοινή σε μια σειρά από φορείς. Ο λαός οφείλει να έχει διάκριση ώστε να καταφέρει να αποκτήσει αταλάντευτη ταξική συνείδηση, να αντιληφθεί πως ο καπιταλισμός εξυπηρετεί τα συμφέροντα των λίγων και δεν παίρνει βελτιώσεις, να έχει ξεκάθαρο πως ο πλούτος που έχουν στην κατοχή τους οι καπιταλιστές παράγεται από τον ιδρώτα και το αίμα του, να είναι σίγουρος πως  δίκιο του αδικημένου και του εργάτη είναι πράγματι νόμος!

Τα κηρύγματα που κρατάνε ίσες αποστάσεις ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς, ας τα κρατήσουν για την τάξη που εξυπηρετείται από αυτά, όσοι ξεχνούν ακόμα και εκείνα τα απλά λόγια: “Μακάριοι οἱ πτωχοί, ὅτι ὑμετέρα ἐστιν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, μακάριοι οἱ πεινῶντες νῦν, ὅτι χορτασθήσεσθε μακάριοι οἱ κλαίοντες νῦν, ὅτι γελάσετε… Πλὴν οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις, ὅτι ἀπέχετε τὴν παράκλησιν ὑμῶν. Οὐαὶ ὑμῖν, οἱ ἐμπεπλησμένοι νῦν ὅτι πεινάσετε. Οὐαὶ, οἱ γελῶντες νῦν, ὅτι πενθήσετε καὶ κλαύσετε.”

Ο Φιντέλ Κάστρο για την Επί του Όρους Ομιλία

Το 1985, ο Φιντέλ Κάστρο είχε μια σειρά από συνομιλίες με τον βραζιλιάνο καθολικό μοναχό και υποστηρικτή της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, Φράι Μπέττο. Οι συνομιλίες αυτές κυκλοφόρησαν σε βιβλίο. Το 1987 οι εκδόσεις Γνώσεις, κυκλοφόρησαν αυτό το βιβλίο στα ελληνικά με τον τίτλο «Ο Φιδέλ και η Θρησκεία: συνομιλίες με τον Φράι Μπέττο» (δείτε εδώ). Από εκεί, παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα από την συνομιλία, που αφορά την Επί του Όρους Ομιλία.

Φιντέλ Κάστρο: Πολλά από τα κομμάτια της διδασκαλίας του Χριστού, όπως «Η επί του Όρους Ομιλία», νομίζω πως δεν μπορούν να ερμηνευθούν με άλλο τρόπο, παρά με αυτό που ονομάζεις επιλογή υπέρ των φτωχών. Όταν ο Χριστός είπε: «Μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασθήσονται. Μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακληθήσονται. Μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσιν τὴν γῆν. Μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν», είναι φανερό, ότι δεν πρόσφερε τη βασιλεία των ουρανών στους πλούσιους. Στην πραγματικότητα την πρόσφερε στους φτωχούς. Και δεν πιστεύω ότι σ’ αυτό το σημείο της Ομιλίας του Χριστού μπορεί να υπάρχει λάθος μετάφρασης ή ερμηνείας. Νομίζω ότι αυτή την «Επί του Όρους Ομιλία», μπορούσε να την είχε προσυπογράψει ο Καρλ Μαρξ.

Φράι Μπέττο: Στην παραλλαγή του ευαγγελιστή Λουκά δεν λέει μόνο «μακάριοι οἱ πτωχοί», αλλά και «οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις».

Φιντέλ Κάστρο: Δεν ξέρω αν υπάρχει αυτή η φράση σε κάποια παραλλαγή αυτής της Ομιλίας. Λες ότι είναι παραλλαγή του ευαγγελιστή Λουκά. Εγώ δεν θυμάμαι να λέει «οὐαὶ ὑμῖν τοῖς πλουσίοις«.

Φράι Μπέττο: Εσείς γνωρίζετε την παραλλαγή του ευαγγελιστή Ματθαίου, που είναι πιο γνωστή.

Φιντέλ Κάστρο: Ίσως να ήταν αυτή που βόλευε περισσότερο εκείνη την εποχή, ώστε να μας εκπαιδεύσουν σ’ ένα πιο συντηρητικό πνεύμα.

Δείτε σχετικά: Στοιχεία ταξικής συνείδησης στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον

Πόλεμος των Χωρικών

Τον 16ο αιώνα, παράλληλα με τη θρησκευτική μεταρρύθμιση του Μαρτίνου Λούθηρου (η οποία ως προς τα κοινωνικά ζητήματα χαρακτηριζόταν από μία αστική μετριοπάθεια), αναπτύσσεται ένα επαναστατικό χριστιανικό κίνημα, που συνενώνει μεγάλα τμήματα των κατώτερων τάξεων της Γερμανίας, και κυρίως τους αγρότες, τους οποίους ξεσηκώνει ενάντια στην άγρια εκμετάλλευση των αρχόντων.

Ηγέτης του είναι ο Τόμας Μίντσερ, ο οποίος κηρύττει ότι «οι αφέντες κάνουν μόνοι τους εχθρό τους τους φτωχούς. Αφού δεν θέλουν να καταργήσουν την αιτία της αναταραχής, πως μπορεί να βγει καλό στο τέλος; Αχ, αγαπητοί κύριοι, τι ωραία που θα τσακίσει ο Θεός όλα αυτά τα παλιοτεντζερικά με ένα σιδερένιο λοστό!¹ Όταν το λέω, θεωρούμαι ταραχοποιός. Ας είμαι!»²

Ο Λούθηρος, αρχικά ασκεί χλιαρή κριτική στην άρχουσα τάξη, κρατώντας αποστάσεις από το κίνημα των χωρικών. Τελικά, παρεμβαίνει στον πόλεμο που έχει ήδη ξεσπάσει, επικροτώντας το τσάκισμα των χωρικών από τους άρχοντες: «Πρέπει να τσακιστούν, να στραγγαλιστούν, να σφαχτούν φανερά ή κρυφά απ’ όποιον μπορεί να το κάνει, όπως θα σκότωνε κανείς ένα λυσσασμένο σκυλί.»³

Περισσότερα, για τον πόλεμο των χωρικών, μπορείτε να διαβάσετε στο κλασικό βιβλίο του Φρίντριχ Ένγκελς, «Ο Πόλεμος των Χωρικών στη Γερμανία» που κυκλοφορεί από την Σύγχρονη Εποχή (δείτε εδώ), αλλά και στο βιβλίο των εκδόσεων Ανάκαρα που περιέχει σχετικά κείμενα των Καρλ Κάουτσκυ, Ιγκόρ Σαφάρεβιτς και Ραούλ Βάνεγκεμ (δείτε εδώ).

Ένα συμπέρασμα που μπορεί να βγει από το κίνημα των χωρικών, αλλά κι από άλλα θρησκευτικά κινήματα με ριζοσπαστικές τάσεις στα κοινωνικά ζητήματα (Θαβωρίτες, Χουσίτες, Βαλδένσιοι, Σκαφτιάδες κ.λπ., ή το σύγχρονο κίνημα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης), είναι ότι η πίστη, εκτός από μηχανισμό ιδεολογικής καταστολής της κοινωνικής ριζοσπαστικοποίησης («όπιο του λαού»), μπορεί να αποτελέσει και άσβεστο φιτίλι της προοπτικής που θα θελήσει να πολεμήσει την εκμετάλλευση, την ανισότητα και την αδικία.

1. Αναφορά του Μίντσερ στο Δευτερονόμιον 7:5-6.
2. Wilhelm Zimmerman, Bauernkrieg, II, σελ. 75
3. Από το τετρασέλιδο φυλλάδιο του Μαρτίνου Λούθηρου, με τίτλο «Κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών» (Wilhelm Zimmerman, Bauernkrieg, III, σελ. 713).

Για τους θρησκευόμενους υπερασπιστές του καπιταλισμού

Υπάρχουν θρησκευόμενοι που αγωνιούν και αγωνίζονται για την υπεράσπιση, την συγκάλυψη και την εδραίωση του καπιταλιστικού συστήματος της εκμετάλλευσης. Την προοπτική της ανατροπής της βαρβαρότητας την βαπτίζουν αμαρτία. Φαίνεται να έχουν διαλέξει πλευρά: είναι στο πλευρό αυτών που έχουν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής αρπάζοντας τον πλούτο που παράγει ο λαός με τον ιδρώτα και το αίμα του.

Κάποιους θα τους ακούσετε να δυσανασχετούν με τα εμπόδια που θέτει το κράτος στην επιχειρηματικότητα, στην ελεύθερη αγορά και οικονομία, ευαγγελιζόμενοι πως όλα θα βελτιωθούν με ακόμα πιο αχαλίνωτο καπιταλισμό, με ακόμα μεγαλύτερη βαρβαρότητα. Άλλοι θα αγωνιούν για τις τράπεζες των καπιταλιστών και την ανακεφαλαίωσή τους. Άλλοι πάλι, θα υποστηρίξουν ότι έργο της εκκλησίας είναι η φιλανθρωπία, ενώ η θεολογία που είναι στο πλευρό του λαού και της εργατικής τάξης και η οποία αγγίζει τους «τύπους των ήλων» των αιτίων της ανισότητας και της αδικίας, δεν είναι έργο της εκκλησίας.

Συνειδητά ή ασυνείδητα, είναι υπερασπιστές των ισχυρών αυτού του κόσμου, των πλουσίων και των καπιταλιστών.

Τι σχέση έχουν όλοι αυτοί άραγε, με τον αρχαίο λόγο της εκκλησίας;

«Αλίμονο σε εκείνους που προσθέτουν στο σπίτι τους κι άλλο σπίτι κι ενώνουνε χωράφι με χωράφι, έτσι που πια να μην υπάρχει τόπος για άλλους κι αυτοί να μείνουνε οι μοναδικοί της χώρας κάτοικοι! […] Ο πλούσιος θα αφανιστεί μέσα στις επιχειρήσεις του. […] Οι πλούσιοι είναι αυτοί που σας καταδυναστεύουν. […]  Ακούστε με τώρα εσείς οι πλούσιοι. Κλάψτε με γοερές κραυγές για τα βάσανά σας, που όπου να ‘ναι έρχονται. Ο πλούτος σας σάπισε, και τα ρούχα σας τα ‘φαγε ο σκόρος· το χρυσάφι σας και το ασήμι κατασκούριασαν, και η σκουριά τους θα είναι μαρτυρική κατάθεση εναντίον σας και θα καταφάει τις σάρκες σας σαν τη φωτιά. Κι ενώ πλησιάζει η κρίση, εσείς μαζεύετε θησαυρούς. Ακούτε! Κραυγάζει ο μισθός των εργατών που θέρισαν τα χωράφια σας κι εσείς τους τον στερήσατε· και οι κραυγές των θεριστών έφτασαν ως τα αυτιά του παντοδύναμου Κυρίου. Ζήσατε πάνω στη γη με απολαύσεις και σπατάλες. Παχύνατε σαν τα ζώα, που τα πάνε για σφάξιμο. Καταδικάσατε και φονεύσατε τον αθώο· δε σας προέβαλε αντίσταση καμία.» (Ησ. 5:8, Ιακ. 1:11, 2:6, 5:1-6)

Μαρξισμός και Χριστιανισμός

Το «Μαρξισμός. Για πάντα νέος»¹ του Νέστωρ Κόαν, είναι ένα αρκετά ευκολοδιάβαστο βιβλίο, που μέσα από σύντομα κείμενα και σκίτσα, κάνει μια γενική εισαγωγή στον μαρξισμό.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, είναι ερευνητής και υφηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες (UBA) και στο ΛαΙκό Πανεπιστήμιο Μητέρες της Πλατείας του Μαπ (UPMPM). Έχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με τον μαρξισμό, που κυκλοφορούν σε Αργεντινή, Κούβα, Μεξικό, Βραζιλία, Ισπανία κ.α.. Έχει επίσης προλογίσει βιβλία των Αντόλφο Σάντσες Βάσκες, Αρμάντο Αρτ Ντάβαλος, Κάρλος Ταμπλάδα, Καρλ Μαρξ, Ρόζας Λούξεμπουργκ, Γκεόργκ Λούκατς, Αντόνιο Γκράμσι κ.ά.

Το συγκεκριμένο βιβλίο, αφιερώνει μερικά κείμενα στην σχέση του μαρξισμού με την θρησκευτική πίστη και τον χριστιανισμό, τα οποία θεωρήσαμε ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έστω κι αν κάποιος δεν συμφωνεί σε όλα μαζί τους. Παρακάτω, σας παραθέτουμε μερικά σχετικά αποσπάσματα:

Θρησκεία = Όπιο του Λαού; (σελ. 20)

Στα νεανικά του χρόνια, ο Μαρξ αναλύει κριτικά τη θεολογία της εποχής του. Στη Γερμανία, οι επίσημες προτεσταντικές αρχές (κατά κύριο λόγο λουθηρανικές) στηρίζουν την άρχουσα τάξη, όπως ακριβώς γίνεται και στην Ολλανδία, την Ελβετία και την Αγγλία. Αν και πολιτιστικά αντίπαλος της Μεταρρύθμισης, ο Καθολικισμός επιτελεί ανάλογη λειτουργία στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία. Τα ίδια σχεδόν μ’ αυτά που συμβαίνουν σήμερα σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Γι’ αυτό ο Μαρξ κριτικάρει αυστηρά όσους επιδιώκουν να διδάξουν στους εργάτες την υποταγή, την υπομονή και την πραότητα. Αντιτίθεται σε όσους λένε στον λαό να στρέφει και «την άλλη παρεία» και διακηρύσσει, αντίθετα, την αξιοπρέπεια και την πάλη.

Ωστόσο η οπτική του Μαρξ στην Εισαγωγή του 1843 -επηρεασμένη από τον Φόιερμπαχ- είναι πολύ πιο σύνθετη από τον απλοϊκό φιλελεύθερο αντικληρικαλισμό. Τόσο οι δογματικές, μηχανιστικές και χυδαίες όψεις του μαρξισμού, όσο και η συντηρητική θρησκευτική σκέψη, έχουν χρησιμοποιήσει κατά καιρούς, αποσπασματικά και παραμορφωτικά, την έκφραση «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού» για να εξυπηρετήσουν πολλούς και διάφορους σκοπούς, από το να μετατρέψουν τον Μαρξ σ’ έναν χυδαίο «παπαδοφάγο» ή φιλελεύθερο πεφωτισμένο αστό, όπως εκείνοι της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Όλοι ξεχνάνε ότι η σκοπιά του είναι ουμανιστική. Υπό την ίδια οπτική, ο Ένγκελς δημοσιεύει στα Γαλλογερμανικά Χρονικά, μια κριτική του βιβλίου Παρελθόν και παρόν (1843) του Τόμας Καρλάιλ (1795-1881). Εκεί γράφει: «Το πρόβλημα ήταν πάντα η φύση του Θεού. Και η γερμανική φιλοσοφία έλυσε το πρόβλημα δηλώνοντας ότι ο Θεός είναι ο άνθρωπος.»

Θεολογία και Επανάσταση; (σελ. 21)

Αν κάποιος πιστεύει στον Θεό… μπορεί να δηλώνει μαρξιστής; Αυτό το παμπάλαιο και υπερώριμο θέμα έχει οριστικά απαντηθεί. Ο μαρξισμός είναι φιλοσοφία της πράξης και μια αντίληψη για τον κόσμο, που τοποθετεί στο κέντρο της το πολιτικό πρόβλημα της επανάστασης και του μετασχηματισμού της κοινωνίας, όχι το μεταφυσικό πρόβλημα του αν υπάρχει Θεός ή όχι. Επαναστάτης είναι αυτός που παλεύει καθημερινά για επανάσταση, είτε πιστεύει είτε δεν πιστεύει στο Θεό. Μακριά από οποιαδήποτε μεταφυσική, ο μαρξισμός βοηθάει τον άνθρωπο να βρει το νόημα της ζωής σ’ αυτή τη συλλογική μάχη κατά της εκμετάλλευσης και της μονόπλευρης κυριαρχίας.

Κατά τον 20ό και τον 21ο αιώνα, σημαντικοί τομείς της θρησκείας, χωρίς να αποκηρύσσουν την πίστη τους, απορρίπτουν τις αξίες της υποταγής και της παθητικότητας. Έχοντας έρθει σε επαφή με τις λαϊκές εξεγέρσεις και τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις, αυτοί οι κύκλοι των πιστών -εμπνευσμένοι από τη θεολογία της απελευθέρωσης- παίρνουν στα σοβαρά το προφητικό μήνυμα ότι «είμαστε ίσοι μπροστά στον Θεό». Αντί να κηρύσσουν την πραότητα, κηρύσσουν την επανάσταση κατά του ψευτοθεού του χρήματος, κατά των ψευδοπροφητών της αγοράς, όσων προσκυνούν το χρυσό μοσχάρι, όσων σκύβουν ευλαβικά το κεφάλι μπροστά στους πίνακες του χρηματιστηρίου και στις θεότητες των πιστωτικών καρτών, όσων απαιτούν εργατικές θυσίες μπροστά στον αδηφάγο και απάνθρωπο βωμό του κεφαλαίου.

Ο Ένγκελς, ο Μύνστερ και ο Επαναστατικός Χριστιανισμός (σελ. 67)

Το καλοκαίρι του 1850, ο Φρίντριχ Ένγκελς γράφει στο Λονδίνο τον Πόλεμο των χωρικών στη Γερμανία². Όπως ο ίδιος σημειώνει σχετικά το 1870, γράφει «υπό την άμεση εντύπωση της αντεπανάστασης» και της ήττας του 1848. Εκεί αναλύει τους πολέμους που εξελίχθηκαν ανάμεσα στο 1524 και το 1526, όπου οι αγρότες και οι πληβείοι εξεγείρονται κατά των κυρίων τους. Ο Ένγκελς ξεχωρίζει ιδιαίτερα τον ρόλο του Τόμας Μύνστερ, αιρετικού ηγέτη, ο οποίος ευαγγελίζεται έναν επαναστατικό κομμουνισμό ανάμικτο με τον χριστιανισμό.

Ο Ένγκελς διαφοροποιεί τον αστικό χριστιανισμό -στον οποίο εντάσσει και τον Μαρτίνο Λούθηρο (1483-1546)- από τον επαναστατικό χριστιανισμό, επικεφαλής του οποίου είναι ο Μύνστερ. Εντοπίζει τα παράλληλα στοιχεία ανάμεσα στους επαναστάτες χριστιανούς και στους κομμουνιστές. Αυτή η ίδια σύγκριση εμφανίζεται σε πολλά γραπτά του Ένγκελς, όπως στον πρόλογο του για το βιβλίο Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία, του 1895. Ανάμεσα στους άλλους μαρξιστές στοχαστές, το ίδιο κάνει και η Ρόζα Λούξεμπουργκ (1871-1919), εβραιοπωλωνή ηγέτιδα των Σπαρτακιστών, η οποία ιδρύει το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η Ρόζα αναφέρει αυτή τη σύγκριση στο άρθρο της «Ο σοσιαλισμός και οι εκκλησίες» (1905).

Μαρξισμός και Θεολογία της Απελευθέρωσης (σελ. 68)

Συνήθως αποδίδεται στον μαρξισμό η απόλυτη αντίθεση προς οποιαδήποτε θρησκευτική επιλογή. Σ’ αυτό συμβάλλουν ο συντηρητισμός του Βατικανού και άλλων εκκλησιών. Ωστόσο, από την κουβανική επανάσταση του 1959 -με επικεφαλής τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα- μέχρι σήμερα, στη Λατινική Αμερική διαμορφώνεται ένα σημαντικό ρεύμα χριστιανών επαναστατών και σοσιαλιστών, εμβληματική μορφή του οποίου αποτελεί ο κολομβιανός ιερέας Καμίλο Τόρες Ρεστρέπο (1919-1966). Ιερέας και κοινωνιολόγος, ο Καμίλο πεθαίνει μαχόμενος ως αντάρτης του εθνικοαπελευθερωτικού στρατού (ELN), με προσανατολισμό μαρξιστικό και τσεγκεβαρικό.

Ο Γκουστάβο Γκουτιέρες (1928), περουβιανός Ιησουίτης, δημοσιεύει το 1974 ένα βασικό βιβλίο: Θεολογία της απελευθέρωσης. Προοπτικές³. Το 1969 είχε ήδη εκδώσει δικά του κείμενα με τον Ρούμπεμ Άλβες. Άλλοι θεωρητικοί αυτού του ρεύματος, το οποίο συγχωνεύει τον μαρξισμό και τον χριστιανισμό, είναι ο Χούγκο Άσμαν, ο Λεονάρντο υ Γκλοντόβις Μποφ, ο Φρέι Μπέτο, ο Γιον Σομπρίνο, ο Ενρίκε Ντουσέλ, ο Φραντς Γ. Χινκελάμερτ, ο Πάμπλο Ρίτσαρντ, κ.α.

1. Νέστωρ Κόαν, Μαρξισμός. Για πάντα νέος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 2011. Δείτε εδώ.
2. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από την Σύγχρονη Εποχή. Δείτε εδώ.
3. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον Άρτο Ζωής. Δείτε εδώ.

Κάποια ζητήματα που θα πρέπει να δούμε, χωρίς φόβο και προκαταλήψεις!

Let’s stop «fooling» ourselves!

Ανέκαθεν οι εκμεταλλευτές, μέσα από την θρησκευτική πίστη, επιδίωκαν να υποδουλώσουν την συνείδηση του λαού, διδάσκοντας πως η ύπαρξη φτωχών και πλουσίων είναι μέρος του «θεϊκού σχεδίου», πως οι άνθρωποι πρέπει να σιωπούν μπροστά στην αδικία και την ανισότητα και να υποτάσσονται σιωπηλά στους από πάνω!

Είναι αλήθεια πως το απελευθερωτικό μήνυμα της χριστιανικής πίστης, στις περισσότερες περιπτώσεις… «εξαϋλώθηκε», και μέσα στους αιώνες, οι εκκλησίες εξελίχθηκαν σε βασικό δεκανίκι των εκμεταλλευτών.

Βέβαια, πάντα υπήρξαν επαναστατικές φωνές που διαφοροποιούνταν, μέσα στην εκκλησία. Η ίδια η Αγία Γραφή, είναι διάσπαρτη από έναν απελευθερωτικό οραματισμό της κοινωνίας (1, 2, 3, 4, 5). Μάλιστα ο σοσιαλιστής ηγέτης Φιντέλ Κάστρο παραδεχόταν πως «με τις διδασκαλίες του Χριστού μπορείς να διατυπώσεις ένα ριζοσπαστικό σοσιαλιστικό πρόγραμμα, ανεξαρτήτως αν είσαι πιστός ή όχι». Επίσης, πολλοί από αυτούς που οι ίδιες οι εκκλησίες παραδέχονται ως Πατέρες, διατύπωσαν ιδιαίτερα ριζοσπαστικές σκέψεις για το κοινωνικό ζήτημα (1, 2, 3, 4, 5). Αλλά η φωνή τους, φαίνεται πως αποσιωπάται με αποτέλεσμα να αγνοούνται οι αντιλήψεις τους από την συντριπτική πλειοψηφία των θρησκευόμενων.

Όσο για τα διάφορα ριζοσπαστικά κινήματα που εμπνεύστηκαν από την χριστιανική πίστη μέσα στους αιώνες (θαβωρίτες, αναβαπτιστές, κίνημα των χωρικών, σκαφτιάδες κ.λπ.), είτε θεωρούνται ως αμφιλεγόμενα από την επικρατούσα θεολογική σκέψη, είτε απορρίπτονται εξολοκλήρου ως αιρετικά (sic). Επίσης, για την σύγχρονη θεολογία της απελευθέρωσης, οι σύγχρονοι «ιεροεξεταστές», από νωρίς έσπευσαν να της κολλήσουν την ταμπέλα της «μαρξιστικής τάσης» της εκκλησίας, επιχειρώντας να την απαξιώσουν στα μάτια ενός ποιμνίου που είχε γαλουχηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε όταν άκουγε την λέξη «κομμουνισμός», έκανε συνειρμούς με την κόλαση!

Οι χριστιανοί που αντιλαμβανόμαστε την αναγκαιότητα της κοινωνικής απελευθέρωσης και της ανατροπής του συστήματος της εκμετάλλευσης, θα πρέπει πρώτοι να ασκήσουμε κριτική και να αναλύσουμε τον αντιδραστικό ρόλο που έπαιξαν εκφάνσεις της θρησκείας και της εκκλησίας μέσα στην ιστορία.

Θα πρέπει, επιτέλους, χωρίς φόβο και προκαταλήψεις, να αναζητήσουμε το γιατί και το πως, η απελευθερωτική χριστιανική πίστη σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε μοιρολατρική αντίληψη για την ζωή, και χρησιμοποιήθηκε ως κατασταλτικό για κάθε πιθανή ριζοσπαστικοποίηση, κηρύττοντας (όπως έλεγε το The Preacher And The Slave του Τζό Χίλλ): «Θα φάτε, σε αυτή την ένδοξη γη πάνω από τον ουρανό. Να εργάζεστε και να προσεύχεστε, ζήστε στο σανό. Όταν πεθάνετε, θα λάβετε πίτα στον ουρανό. Αν παλέψετε σκληρά για τα παιδιά σας και τη γυναίκα σας, και προσπαθείτε να διεκδικήσετε κάτι καλό σε αυτή τη ζωή, είστε αμαρτωλός και κακός άνθρωπος. Όταν θα πεθάνετε, σίγουρα θα πάτε στην κόλαση.»

Θα πρέπει να μελετήσουμε και να αξιοποιήσουμε την κριτική που έχει ασκηθεί προς θρησκεία και εκκλησία, από την σκοπιά του εργατικού-λαϊκού κινήματος και της κοινωνικής απελευθέρωσης.

Θα πρέπει να δούμε, πως ακόμα και σήμερα, ένα τεράστιο κομμάτι της εκκλησίας χαρακτηρίζεται από την αντίδραση, την μοιρολατρία, την συγκάλυψη της κοινωνικής οπισθοδρόμησης, την δικαιολόγηση της εκμετάλλευσης, και πολλές φορές ακόμα κι από την εναντίωση και τον εξοβελισμό της ριζοσπαστικής, αγωνιστικής και απελευθερωτικής προοπτικής.

Αργυραμοιβοί στον οίκο του Θεού

Στην Καινή Διαθήκη, μια από τις λίγες φορές που ο Ιησούς εμφανίζεται με «βίαιο» πρόσωπο, είναι όταν αναποδογύρισε τους πάγκους των αργυραμοιβών και τους έδιωξε από τον οίκο του Θεού. Συγκεκριμένα, ο Ιησούς παρουσιάστηκε στον Ναό του Σολομώντα, κρατώντας ένα μαστίγιο, καταστρέφοντας  “τὰς τραπέζας τῶν ἀργυραμοιβῶν”, αποκαλώντας τους “σπήλαιον λῃστῶν” και “οἶκον ἐμπορίου”, και φανερώνοντας την εναντίωσή του προς “πάντας τοὺς πωλοῦντας καὶ ἀγοράζοντας” (Ματθ. 21:12-13, Μαρκ. 11:15-17, Λουκάς 19:45-46, Ιωάν. 2:13-16).

Στο Κυριακάτικο κήρυγμά του, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμος, αποφάσισε να αποκαταστήσει τα πράγματα, τείνοντας χείρα βοηθείας, συμπαράστασης, αλληλεγγύης και υποστήριξης, προς τους σύγχρονους αργυραμοιβούς: τους τραπεζίτες! Κήρυξε από άμβωνος, ότι θα προσφέρει τους δύο επόμενους μισθούς του υπέρ της ανακεφαλαιοποίησης (!) της Εθνικής Τράπεζας, και παρότρυνε τους πιστούς να πράξουν παρομοίως, σημειώνοντας πως «αν καταρρεύσει η Εθνική Τράπεζα θα καταρρεύσουμε όλοι»!

Φιγούρες σαν κι αυτή του κ. Άνθιμου, που αγωνιούν για την σταθεροποίηση και την διαιώνιση του καπιταλιστικού συστήματος της εκμετάλλευσης, στηρίζοντας το μεγάλο κεφάλαιο, είναι αυτές που μετατρέπουν την πίστη σε «όπιο του λαού»!

Πάντως ο κ. Άνθιμος, αλλά και όσοι θρησκευόμενοι μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις, φαίνεται πως έχουν χάσει κάποιο επεισόδιο από την χριστιανική πίστη. Δεν είναι μόνο ο Ιησούς με το μαστίγιο. Είναι τόνοι γραπτών με μια εντελώς διαφορετική αντίληψη και κατεύθυνση. Ένα από αυτά τα κείμενα, μας θυμίζει πολύ εύστοχα και ο Νίκος Μπογιόπουλος στον Ριζοσπάστη (16.4.2013):

«Τι θ’ απαντήσεις στο δικαστή, εσύ που ντύνεις τους τοίχους και δεν ντύνεις άνθρωπο; εσύ που στολίζεις άλογα και κάνεις πως δεν βλέπεις τον ρακένδυτο συνάδελφό σου, εσύ που σαπίζει το στάρι σου και δεν τρέφεις αυτούς που πεινούν, εσύ που θάβεις το χρυσάφι και καταφρονείς εκείνον που στραγγαλίζεται (…); Πόσους θ’ απάλλασσε ένα δαχτυλίδι σου από τα χρέη τους; Πόσα σπίτια που καταρρέουν θ’ ανόρθωνε; Ένα απόθεμα ρούχων σου μπορεί να ντύσει ολόκληρο λαό που τρέμει απ’ το κρύο. Εσύ όμως το βαστάς να διώξεις άπρακτο τον φτωχό και δεν φοβάσαι τη δίκαιη ανταπόδοση του κριτή» (Μέγας Βασίλειος, Προς τους πλουτούντας)

Κομμουνιστής: αυτός που απορρίπτει την μοιρολατρία

Οι χριστιανοί κομμουνιστές είναι κομμάτι της εργατικής τάξης που αγωνίζεται για την ανατροπή της καπιταλιστικής βαρβαρότητας και την σοσιαλιστική προοπτική. Ο αντικαπιταλισμός τους υπερβαίνει την υλιστική ανάλυση: είναι κομμουνιστές όχι μόνο επειδή αυτό είναι το συμφέρον της τάξης τους, αλλά δεσμεύονται από έναν «πρακτικό ιδεαλισμό», στα ιδανικά της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ισότητας!

Κομμουνιστές μπορούν να είναι χριστιανοί που απορρίπτουν τις μοιρολατρικές μορφές της πίστης. Την μοιρολατρική και περιορισμένη στην μεταφυσική πίστη (που στην ουσία αποτελεί διαστροφή της χριστιανικής πίστης), την εκμεταλλεύονται απολυταρχικά και εκμεταλλευτικά καθεστώτα και συστήματα, μαζί και ο καπιταλισμός. Μέσω μιας τέτοιας πίστης, ο άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε παθητικό και χειραγωγήσιμο εκμεταλλευόμενο.

Στην πραγματικότητα, η χριστιανική πίστη (όπως την αντιλαμβανόμαστε και την βιώνουμε), δεν διδάσκει την μοιρολατρία κι ούτε περιορίζεται στην μεταφυσική. Ασχολείται με αυτόν τον κόσμο. Κριτήριο δικαίωσης, σύμφωνα με τις πηγές της χριστιανικής πίστης, δεν είναι οι γονυκλισίες, τα κεράκια, τα τάματα, αλλά η κοινωνική προσφορά (Ματθ. 25:34-40). Οι αρχέγονες χριστιανικές κοινότητες του 1ου αιώνα, ασκούσαν δριμεία κριτική προς τους πλούσιους της εποχής, προβάλλοντας ένα κομμουναλιστικό μοντέλο. Η χριστιανική πίστη αποτέλεσε έμπνευση για μια σειρά από ριζοσπαστικά κινήματα: από το κίνημα των χωρικών του 16ου αιώνα στην Γερμανία και από τους «Σκαφτιάδες» του 17ου αιώνα στην Βρετανία, μέχρι το πιο πρόσφατο κίνημα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης στην Λατινική Αμερική.

Μάλιστα, η επίδραση της ριζοσπαστικής Θεολογίας της Απελευθέρωσης ήταν τέτοια, που ένας χιλιανός θεολόγος, ο Πάμπλο Ρικάρντ, παρατηρεί ότι στη Κεντρική Αμερική «οι Μαρξιστικές δυνάμεις έχουν ξεπεράσει τον παραδοσιακό ελιτισμό τους και σήμερα δέχονται ως γεγονός την ταυτότητα του λαού, με τη θρησκευτική, ηθική, πολιτιστική, εθνική και φιλοσοφική της διάσταση». Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για την υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Βέβαια, εκεί οι μαρξιστές, είχαν να κάνουν με μια εκκλησία, της οποίας η βάση (και όχι μόνο) επί δεκαετίες συνεργαζόταν με τους κομμουνιστές π.χ. στην οργάνωση συνδικάτων (όπως έκανε ο επίσκοπος Σαμουέλ Ρουίς στο Μεξικό) και συμμετείχε σε επαναστατικά, ριζοσπαστικά και αντιιμπεριαλιστικά κινήματα που εναντιωνόντουσαν στην εκμετάλλευση και την καταπίεση των λαϊκών στρωμάτων (όπως ο Καμίλο Τόρες στην Κολομβία, ο Ερνέστο Καρδενάλ στην Νικαράγουα, ο Όσκαρ Ρομέρο στο Ελ Σαλβαδόρ και πολλοί άλλοι).

Όπως και να ‘χει, κομμουνιστής, δηλαδή αγωνιστής για έναν δίκαιο κόσμο ισότητας χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, μπορεί να είναι μόνο αυτός που απορρίπτει την μοιρολατρία. Και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν είναι κάποιος θρησκευόμενος ή μη.

Ετσι κι αλλιώς η Γη θα γίνει κόκκινη (…)
Χριστούλη μου, όμορφη που ‘ναι η προφητεία αυτή.
Θα φροντίσουμε εμείς γι’ αυτό.